Een aardschok of een rimpeling in het water?

Corona? Een gigantische crisis, zeker en vast. Maar, in het licht van de geschiedenis, absoluut geen unieke gebeurtenis. En ook een incident zoals we er de komende jaren allicht nog meer op ons bord zullen krijgen. Hans Diels, toekomstdenker en expert geopolitiek bij Etion, het Forum voor Geëngageerd Ondernemen, legt uit waarom.

U dacht dat corona een keerpunt in het menselijk bestaan was, zoals we er nog nooit een hebben meegemaakt? Think again. Wie een en ander in historisch perspectief zet, zal snel merken dat het reuze meevalt. Alleen al in de recente geschiedenis waren pakweg de twee Wereldoorlogen en de Spaanse griep gebeurtenissen die “onze” pandemie doen verbleken. Dat wil natuurlijk niet zeggen dat corona helemaal geen sporen zal achterlaten, zegt Hans Diels. Maar hij verwacht ook dat gebeurtenissen van dit kaliber steeds vaker zullen voorkomen. “We zijn de laatste decennia gewoon geraakt aan een kabbelend leven, terwijl de wereld eigenlijk steeds complexer werd. De geld- en goederenstromen die vandaag de wereld omvatten zijn ongelooflijk veel ingewikkelder dan pakweg 50 jaar geleden. Dat wil ook zeggen dat de kans dat er iets misgaat, almaar groter wordt.”

Diels moet niet ver zoeken naar voorbeelden. “Dat een vleermuis in China de wereld voor zulke problemen kan zetten, is een uiting van die intensieve verbondenheid. Dat één schip het hele Suez-kanaal kan lamleggen: idem. En dat was dan nog maar een klein incident. Stel je voor dat het schip gezonken was, dan hadden we hier in het Westen maanden zonder ketchup en fietsonderdelen gezeten.”

Waardecreatie

De intense verbondenheid tussen continenten heeft zeker voordelen en waardecreatie meegebracht, maar er zijn ook gevaren aan verbonden, waarschuwt Diels. “Zo’n systeem werkt prima in vredestijd. Maar eens er conflicten opduiken, kan je het perfect misbruiken als wapen. Voor China is het een fluitje van een cent om bepaalde landen economisch te straffen als ze zich kritisch uitlaten over, pakweg, de behandeling van de Oeigoeren. Ik denk dat dit soort sancties ook steeds vaker uit de kast gehaald zullen worden. Je merkt eveneens dat beleidsmakers meer en meer beginnen te beseffen dat we tegen de grenzen van het systeem aan het botsen zijn en dat de globalisering niet meer in balans is. Zie bijvoorbeeld de oproep om de productie van essentiële zaken zoals vaccins, maar ook bredere farmaproducten en technologie meer en meer regionaal te houden. Daarmee wordt, na jaren van absolute openheid, ook het belang van politieke grenzen opnieuw groter.”

Die trend valt samen met een groeiend nationalisme en maakt ook bijvoorbeeld van reizen een wapen in politieke conflicten. “Eind 2018 werd in Canada een Chinese vrouw gearresteerd op vraag van de Verenigde Staten”, zegt Diels. “Ze was onderweg van Mexico naar Hongkong en moest overstappen in Vancouver. Die vrouw was de CFO van Huawei, nota bene de dochter van de stichter van het bedrijf. De reactie van China: ze arresteerden twee willekeurige Canadezen, die nu nog altijd vast zitten en van spionage worden beschuldigd. Het gebeurt nog niet frequent, maar het zal meer en meer voorkomen. En executives die moeten pendelen tussen landen met politieke spanning zullen daar dus steeds minder voor te vinden zijn.”

Even heen en weer naar New York is passé

Daarmee zijn ook zakenreizen niet meer wat ze geweest zijn. “Zakenreizen zullen voor een deel wel terugkomen, maar even heen en weer naar New York voor twee dagen, dat worden uitzonderingen”, zegt Diels. “Ik kan me inbeelden dat zoiets nog gebeurt wanneer er een levensbelangrijk contract getekend moet worden, maar als het over routinezaken gaat, zullen daarvoor steeds meer Teams, Zoom en consoorten gebruikt worden. De CEO die driekwart van zijn tijd op het vliegtuig doorbrengt, is passé. Ook daarin zal men naar evenwichten gaan zoeken.”

Hans Diels, toekomstdenker en expert geopolitiek

Bij SAP Concur, een dochter van SAP die software maakt voor het declareren van (reis)onkosten, krijgen we alvast de bevestiging dat het aantal zakenreizen een duik heeft genomen sinds corona. Tegelijk is het aantal gedeclareerde kosten over bijvoorbeeld thuiswerken door het dak gegaan. “Het werken van thuis brengt uitdagingen mee over hoe je met die kost omgaat”, zegt topman Pino Spadaro. “Dat kan gaan over apparatuur die eerst voorgeschoten wordt door de werknemer en die dat daarna declareert, maar het kunnen evengoed verbruiksmaterialen zijn. Opeens is er een hele grote, nieuwe categorie van expenses voortgekomen. We hebben gezien dat onze klanten minder zakenreizen gaan doen, maar wel in staat zijn geweest om hun policies op het gebied van declaraties heel snel aan te passen aan de nieuwe situatie.”

Loslaten

Niet alleen in de hoogste regionen van ondernemingen zet corona zo nieuwe bakens uit, ook bij de werknemers is dat het geval. “Die wantrouw tegenover thuiswerk zullen bedrijven moeten loslaten, het kan niet anders meer”, zegt Hans Diels. “We evolueren naar een hybride situatie, waarbij de voordelen van thuiswerk met de voordelen van kantoorwerk gecombineerd worden. Zelfs de meest conservatieve bedrijven worden daarin meegesleurd. Dat is trouwens ook in het belang van de bedrijven zelf, want veel werknemers zien in de terugkeer naar een puur kantoorsysteem een flinke stap achteruit. Daar krampachtig aan vasthouden, betekent dat je beste en meest dynamische mensen hun heil ergens anders gaan zoeken.”

Om af te sluiten wijst Diels op een interessante tweespalt: er worden hele bibliotheken volgeschreven over corona, maar voor de diepere uitlopers op lange of zelfs maar middellange termijn zijn bedrijven maar moeilijk te porren. “Door de thuiswerkhausse is bijvoorbeeld het aantal digitale cyberaanvallen enorm gestegen. Ransomware-aanvallen met dataverlies vinden bijna altijd hun oorsprong op thuiscomputers van werknemers. Maar toch staan veel KMO’s en zelfs multinationals nog nergens als het over cyberbeveiliging gaat. Neem ook de manier waarop we met werk op zich omgaan. OK, er is nu een shift naar thuiswerk en telewerk, maar wat bijvoorbeeld de invloed van artificiële intelligentie gaat zijn, daar wordt veel te weinig over nagedacht. Veel laaggeschoolde, routinematige jobs zullen over enkele jaren door machines worden uitgevoerd. En dat zal een enorme ongelijkheid meebrengen. De fundamenten daarvan zie je nu al in de V.S.: de economie draait, maar de gecreëerde waarde gaat naar een steeds kleinere groep mensen. De middenklasse is er in ijltempo aan het verdwijnen en dat gaat grote maatschappelijke spanningen meebrengen. Dat is een trend die volgens mij de komende jaren veel meer zijn stempel zal drukken op onze samenleving dan corona.”

Hans Diels leidde tijdens de C-WEEK, onze digitale voorjaarsconferentie, de round table ‘A (Brave?) New World’ in. Met Hans en met elkaar gingen we in gesprek over hoe ons leven en werken veranderd zijn en wat we kunnen verwachten voor de toekomst.