Finance ethics: wie durft zichzelf in de spiegel te kijken?

Hoe vaak komen CFO’s in aanraking met ethische kwesties? Volgens een van de aanwezige CFO’s op de rondetafel rond finance ethics tijdens CFO Day heel vaak. Ze leggen ethische vragen vaker op tafel, omdat ze zien wat de potentiële gevolgen van foute beslissingen kunnen zijn. En die kunnen variëren van verregaande financiële schade tot reputatieschade. En laat dát nu net zijn wat elk bedrijf wil vermijden.

Eelco Fiole, keynote speaker en adjunct-professor Finance Ethics, verwijst tijdens de rondetafel regelmatig naar het framework dat hij eerder die ochtend op CFO Day voorstelde om problemen te definiëren, en analytisch over ethiek te denken en te ageren.

Doorheen dilemma’s in de spiegel kijken

Bij het voorstelrondje wordt meteen gepolst naar de aard van ethische vragen waarmee CFO’s geconfronteerd worden en of die hen soms voor een dilemma stellen. De discussie leert ons dat hierover actief nagedacht en gedebatteerd wordt in de CFO-community. Ethiek is eigenlijk dagelijkse kost voor CFO’s, en ze getuigen over de typische vragen die ze zich daarbij stellen:

• Als CFO ben je vaak betrokken bij het investeren van geld waarvan je zelf de eigenaar niet bent. Bij die fiduciaire taak komen heel wat ethische vragen te pas, zoals: hoeveel ethisch risico neem je? Wat weeg je daarbij af? Hoe speelt persoonlijke ethiek een rol?
• Sommigen wijzen op het bewustwordingsproces rond regelgeving: hoe zorg je ervoor dat je organisatie zich bewust is van regelgeving zonder ze te verstikken? Hoever ga je met compliance? (De ethiek heeft een duidelijk antwoord: je moet compliant zijn.)
• Een van de CFO’s duidt op discussies om consensus te vinden in de aanloop naar bestuursvergaderingen. Ook hier worden grenzen verkend om harmonie te vinden tussen wat aan de top wordt beslist en wat zich afspeelt in the field. We krijgen een voorbeeld over een beslissing om geen personeelsbonussen uit te keren in jaren met uitstekende resultaten. Hoe ethisch is dat ten opzichte van het personeel? Wat zijn de mogelijke negatieve effecten op de korte en de lange termijn, en wat kan er tegenover geplaatst worden ter compensatie?
• Walking the talk: wat doe je als je onderneming een ethisch framework heeft en je ziet dat men het niet toepast? Wie spreek je aan als niemand anders het doet? Wat is écht beleid in de praktijk en wat niet?

Over welk dilemma of welke vraag het ook gaat, de wens van elke CFO is om zichzelf ’s avonds nog in de spiegel te kunnen kijken na het nemen van een beslissing. En iedereen is het ook hierover eens: men doet er als bedrijf alles aan om negatief voorpaginanieuws te vermijden.

Checklist

Eelco getuigt dat hij bij de eerste tour de table heel herkenbare zaken hoort en staat even stil bij het belang van afstand nemen. Hij wijst erop dat er in elk bedrijf risico’s genomen worden, want zonder risico’s kan je geen zakendoen. “Om uzelf beter in de spiegel te kunnen kijken, is het identificeren van ethisch risico cruciaal. CFO’s kunnen zich dan bijvoorbeeld op een handige checklist beroepen die uit zes stappen bestaat. Begin bij uw buikgevoel, doorloop de checklist, en ga dan de dialoog aan om de risico’s te elimineren. Werk gestructureerd: definieer de problemen en de stakeholders, formuleer uw gedachten helder. Zet vooral uw persoonlijke overtuigingen eerst even opzij bij besluitvorming, want die leiden tot bias. Op het einde van de rit kan u dan nog evalueren of u met de uitkomst verder kan of wil”, legt hij uit.

Dit is de checklist waarnaar Eelco verwijst:

1. Ga na of het risico een impact heeft op het welzijn van mensen en stel u de vraag of mogelijke schade gerechtvaardigd is en eventueel gecompenseerd kan worden.
2. Verifieer of u een plicht heeft om op een bepaalde manier te handelen naargelang de situatie.
3. Bekijk of iemands rechten geschonden worden en of dat gerechtvaardigd kan worden.
4. Controleer of iedereen fair en terecht behandeld wordt.
5. Doe een eerlijkheidstest op de acties die u zou ondernemen bij uw ethische beslissing.
6. Ga na of elke stakeholder met het nodige respect behandeld wordt.

Eelco geeft aan dat CFO’s uiteindelijk allen de keuze hebben al dan niet beslissingen te nemen of mee te gaan met collectieve beslissingen. Hij geeft het voorbeeld van hoe we ons als privépersonen soms in nesten werken door te hoge hypotheken aan te gaan: ”Iedereen moet uiteindelijk zijn/haar eigen rekening maken. Bij bedrijfsbeslissingen kan je bijvoorbeeld beslissen om uit het proces te stappen als u denkt dat de rekening niet klopt.”

Van innerlijke gemoedsrust tot linken naar je purpose

We krijgen nog een aantal vragen over het stressniveau gelinkt aan het nemen van ethische beslissingen, tot het bereiken van gemoedsrust bij het nemen ervan. Wat als je de omgeving niet aangepast krijgt of als je afwijkingen ziet?

Eelco wijst nogmaals op het belang van een infrastructuur rond ethische vragen: “Zorg voor een goede documentatie: wat zijn de sancties, bij wie kan je terecht? Aarzel niet het model van deontologie toe te passen: mensen misschien informeel en in een veilige omgeving aanspreken op hun gedrag als u ziet dat ze de regels niet toepassen. Of omgekeerd: beloon voorbeeldgedrag, dat werkt goed om iets te implementeren.”

Bij het voorbeeld dat we horen over gevaar voor greenwashing bij een bedrijf actief in energietransitie, raadt Eelco aan vast te houden aan de purpose: welk probleem lost een bedrijf op? Hiermee omgaan is een normaal change management-traject.

Over dominante groepen en politiek

En hoe zit het dan met ethische vragen die politiek geladen zijn en waar dominante groepen bij betrokken zijn? We horen het voorbeeld van de ethische vragen in de gezondheidssector ten tijde van de pandemie: wat is een faire beslissing in een context van leven en dood? Een ander voorbeeld gaat over de inflatie-asymmetrie: of hoe mensen met interest geld verdienen met het geld van anderen… Dat is een bruggetje naar het fiduciaire: we willen allemaal geld verdienen, maar kan dat ten koste van iets of iemand?

De ethische vragen monden even uit in de sfeer van private equity en pensioenfondsen, en hoe ethisch verantwoord het is dat het percentage aan fees niet in verhouding staat tot de kostenstructuur. Het is eigenlijk aan de investeerders om hierover de dialoog te openen, maar ze doen het niet, vaak omdat ze geen zicht hebben op de fee-structuur en de logica erachter.

Overschrijdend gedrag

Iemand rond de tafel haalt aan dat je soms zaken gaat overschrijden als je targets moet halen of gewoon als bepaalde zaken lekker verdienen, want uiteindelijk wil iedereen naar een bepaald resultaat werken en er liefst nog voordeel uithalen.

Eelco geeft nogmaals het belang aan van je purpose en met name intent: wat willen we eigenlijk bereiken en wat niet? En ook: hoe zijn activiteiten direct gekoppeld aan de intentie? Dit moet heel zuiver zijn. Dus: collateral damage beperken, uitleggen en compenseren. Voorbeelden uit de M&A-sfeer tonen aan dat er nooit een perfecte oplossing is maar dat de oplossing vaak tot een situatie leidt die beter is dan voorheen. En als we daarbij met zijn allen een stuk ethische verantwoording inbouwen, dan is dat al een hele stap vooruit.

Eelco haalt dit nog aan: “Ethiek is de afspiegeling van de waarden die we als gemeenschap hebben. Je kan niet alle stakeholders tegelijk even goed bedienen, maar na verloop van tijd moeten alle belanghebbenden gelijk aan bod kunnen komen. Daarom wordt subjectieve consensus vaak als ethisch gezien.”

Wat valt er concreet te doen?

Er wordt gewezen op het feit dat eigenlijk bijna elke beslissing wel een ethische dimensie kan hebben. Neem nu een belangenconflict: men moet het er volgens Eelco over eens zijn dat er een conflict is; er moeten conceptuele regels bestaan over hoe hiermee om te gaan, en aangepaste beloningsstructuren. Dan komt het eropaan hiermee in de praktijk volgens de regels om te gaan en ervaring op te doen.

We horen ook een voorbeeld uit de blockchain-industrie, waarbij het cruciaal is bij het ontwerp van het protocol ervoor te zorgen dat het protocol niet kan misbruikt worden. Daarom pleit Eelco voor een degelijke stakeholderanalyse bij zulke projecten: wie zijn de partijen die een belang bij een protocol (kunnen) hebben bij de ontwerpfase, waar ook de governance wordt opgesteld die ervoor zorgt dat belangen vertegenwoordigd worden en goed gedrag als het ware ingebakken wordt. Eens dat allemaal is doorlopen, dan pas overweeg je of je er geld mee kan verdienen en hoe het legaal ineen zit: “De beste deontologische piste is een goed kader te creëren vooraleer u beslist met iets te beginnen.”

Geen rocket science

De rondetafel loopt op zijn einde als men tot het besluit komt dat ethiek in finance geen rocket science is. Eelco haalde enkele keren aan dat we altijd de keuze hebben onze afstand te nemen als we niet in de spiegel zouden kunnen kijken bij bepaalde beslissingen. Letterlijk: je kan altijd beslissen te gaan werken voor een ander bedrijf als het je niet snor zit. Hij besluit: “Er is een enorme behoefte aan bewustwording en ethische infrastructuur om tot ethische beslissingen te komen: deontologie is daarvoor één mogelijke gedachtenschool. Ik ben aangenaam verrast over hoezeer het topic leeft onder de CFO’s, en eigenlijk bij de hele maatschappij. Het zou binnen elke organisatie een constant thema moeten zijn, zonder persoonlijke angsten.”

Iris Lopes, Partner bij SpendLab, treedt hem bij en deelt deze raad uit haar jarenlange ervaring: “Het ethisch kompas heeft veel invalshoeken waarbij regels niet altijd in sync zijn met gedrag. De uitdaging is om gedrag af te stemmen op de code of conduct en het beloningssysteem dat u eraan kan koppelen. Probeer ook niet te afhankelijk te worden van de problematiek.”

Deze rondetafel werd gefaciliteerd door SpendLab, partner van de CFO Day 2023.