‘Technologische ongeletterdheid is het nieuwe taboe’

Incontinentie. Hardhorigheid. Menstruatie. Kanker. Pesten. Geloof. Mentale gezondheid. Loon. Borstvoeding. Rouw. Financiële problemen. Welke van deze begrippen maakt u ongemakkelijk? “Het doorbreken van taboes is de weg naar inclusie en productiviteit”, stelt Filip De Groeve, marketing director bij Coloplast en inclusiviteitsexpert. “Of het nu om een stoma of technologische ongeletterdheid gaat.”

Filip De Groeve is marketingdirecteur bij Coloplast, producent van stoma- en incontinentiemateriaal. Hij creëerde over de hele wereld taboedoorbrekende campagnes en verdiepte zich in de rol van taboes op de werkvloer. De inzichten past hij toe in zijn eigen team en deelt hij met executives tijdens workshops en talks. Zoals op onze CHRO Day op 24 april 2024. Het wordt vaak ongemakkelijk, waarschuwt Filip. En dat is net de bedoeling. “Mensen bepalen taboes, en taboes bepalen mensen. Door ze te benoemen, ontkleed je ze van de schaamte die ermee samenhangt.” Daarom: een bootcamp ‘taboes voor dummies’.

Wat is een taboe? 

Taboes ontstaan in onze kindertijd. Het zijn emotioneel geladen woorden en begrippen die we leren te verzwijgen. We associëren taboes met afkeuring, met straf, met emotie. “Wist je dat mensen met hersenschade, zelfs als ze niet meer kunnen spreken, wel nog taboewoorden kunnen uiten?”, vraagt Filip. “Dat wijst erop dat ze in het emotionele deel van ons brein zitten.”

Is er een verschil tussen scheldwoorden en taboes? 

Vloeken of schelden is het uiten van taboewoorden. “Vloeken is een taboe op zich, en een weerspiegeling van de heersende taboes in een samenleving”, legt Filip uit. “Scheldwoorden bevatten vaak lichaamsdelen die taboe zijn, lichamelijke en mentale diversiteit, en ziektes. Door ze op die manier in onze taal te incorporeren, houden we ze in stand als taboes.”

Waar komt het woord ‘taboe’ vandaan? 

Het woord stamt uit de Polynesische cultuur en werd door ontdekkingsreiziger James Cook in de 18de eeuw beschreven als “iets dat verboden en absoluut niet aangeraakt mocht worden”. Volgens taalwetenschappers zou het woord onder andere ‘heilig’ en ‘menstruatiebloed’ betekenen. “In verschillende culturen gaan vrouwen wanneer ze menstrueren naar een specifiek daarvoor ontworpen plek, die in Tonga als ‘tapua’ of ‘tupua’ werd aangeduid”, vertelt Filip. “We hebben lang gedacht dat het te maken had met onreinheid, dat vrouwen erheen werden ‘verbannen’. Maar intussen weten we dat het doel van deze plekken vooral is om vrouwen tijdens deze kwetsbare periode rust te gunnen. Onze eerste interpretatie zegt meer over onze eigen blik op menstruatie.”

Waarom moeten we het meer over taboes hebben op de werkvloer? 

Elke onderneming heeft last van taboes. En omdat het om taboes gaat, hebben ondernemingen geen idee van de impact ervan. “En die impact is er”, zegt Filip. “Of het nu om werktijden, overuren, menstruatie, loon, racisme, pesten of schulden gaat, taboes zijn er in alle vormen en maten. Ze nestelen zich in het hoofd van werknemers en zetten hen gevangen. Het voelt niet alleen heel eenzaam voor werknemers, het staat ook de productiviteit en professionele ontwikkeling in de weg. Zo valt liefst 25% van de vrouwen in menopauze langdurig uit.” Omgekeerd, als je taboes weet te doorbreken, creëer je ruimte voor diversiteit en inclusiviteit, wat de tevredenheid en productiviteit van de onderneming ten goede komt.

Hoe doorbreek je taboes op het werk? 

Taboes doorbreken is een kwestie van bespreekbaarheid. “Het is opvallend dat, eenmaal het gesprek over taboes is gestart, het helemaal niet zo moeilijk of ongemakkelijk blijkt te zijn”, aldus Filip. “Dat is een opluchting voor zowel de persoon die het taboe aankaart, als de leidinggevende die het gesprek voert.” De tweede stap wordt vanzelfsprekend: dankbaar en trots zijn op jouw mensen, en al zeker als ze het hebben aangedurfd om een taboe bespreekbaar te maken. Denk na hoe je collega’s kan vieren en hoe je ruimte kan maken voor hun ideeën en oplossingen.”

Mag je zelf een gesprek starten over een taboe? 

“Je kan zelf een gesprek over een taboe initiëren, maar dat kan gevoelig liggen”, denkt Filip. “Het kan veiliger zijn om aan te geven dat je openstaat voor het gesprek. Daarnaast kan je in het algemeen een omgeving creëren waarin mensen zich veilig voelen om hun zorgen te delen.” Maak een werkplek inclusief door die toegankelijk te maken: geef menstruatieproducten een zichtbare plek, voorzie vegan opties, richt een kolfruimte in, spreek over jouw eigen uitdagingen als jonge ouder, geef alcoholvrije eindejaarsgeschenken, etc.

Wat zijn de nieuwe taboes? 

Wie durft toe te geven dat die ChatGPT niet begrijpt? Laat staan hoe cryptomunten werken? Of dat die zijn weg niet vindt in de digitale onkostentool? “Technologische ongeletterdheid zou wel eens het nieuwe taboe kunnen zijn”, zegt Filip. “Daarnaast is het sinds de pandemie moeilijker geworden om de grens te trekken tussen werk en privé. En er is iets met lichamelijkheid. Er is een toegenomen schroom in de samenleving als geheel, en dat heeft zijn weerslag in het bedrijfsleven. Wie durft nog een teambuilding te organiseren waarbij collega’s hun zwempak moeten aantrekken?”

Wanneer doorbrak u laatst een taboe? 

“Ik neem een voorbeeld uit mijn eigen team. Een tijdje geleden werd een van onze mensen steeds stiller tijdens meetings, volgde taken niet meer op zoals die dat tot nog toe deed, en begon fouten te maken. We zagen onze collega dag na dag meer wegkwijnen en niemand wist wat er aan de hand was, tot hij een taboe-gesprek met mij aanvroeg. De man bleek hardhorig te worden, waardoor hij extra inspanningen moest leveren om mee te kunnen en elke dag een beetje vermoeider naar huis ging. Hij was bang om te wegen op het team, en dat hij als ‘oud’ zou weggezet worden. Samen kwamen we tot de beslissing om de meetingcultuur aan te passen en sindsdien spreekt telkens één iemand. Niet alleen hebben we daarmee die ene collega geholpen, onze meetings zijn een pak efficiënter geworden.”

Benieuwd naar meer inzichten over het doorbreken van taboes en de weg naar inclusie en productiviteit? Ontdek de keynote van Filip De Groeve tijdens de CHRO Day. Schrijf u hier in en laat u ook verrassen door andere sprekers!