‘Ik boek ook resultaten zonder strak leiderschap of uitgestippeld plan’

Wie een project opstart zonder een duidelijk plan is niet goed bezig. Dat denken we althans. Maar wat als er toch een andere manier bestaat om tot resultaten te komen? Kunstenaar en wetenschapper Angelo Vermeulen zet ons aan het denken over leiderschap.

Het kantelpunt in het leiderschapsdenken van Angelo Vermeulen bevindt zich op Mars. Of preciezer, op de Mauna Loa-vulkaan in Hawai die door de NASA gebruikt wordt als aards alternatief voor Mars. Het door vulkanische activiteit gevormde landschap komt overeen met dat van de voorlopig voor mensen onbereikbare rode planeet.

“Ik nam deel aan een testmissie voor de NASA”, vertelt Angelo Vermeulen aan de deelnemers van het Executive Forum. “We deden met zes personen alsof we in langdurige isolatie op Mars leefden, in een capsule van elf meter doorsnede. Ik was de commandant.”

Ik suggereer regels als leider

“Toen ik op voorhand nadacht over welke soort leider ik zou zijn, besloot ik me te focussen op de cohesie en het functioneren van het team. Hieruit zou als vanzelf productiviteit volgen. Ik suggereerde een paar regels, onder meer over een snelle ochtend- en avondmeeting en over tijd samen doorbrengen in plaats van je alleen op je kamer af te zonderen.”

“Maar na een tijdje ontstond er discussie over mijn regels. Daarop stelde ik voor om mijn leiderschap beurtelings af te staan aan een ander teamlid. Sommigen vonden het verrijkend om mijn leiderschapstaken over te nemen en zo te zien wat ik al die tijd al had doorgemaakt. Anderen introduceerden hun eigen systeem en merkten op dat het zonder regels veel beter werkte. De kritiek op mijn leiderschap leidde uiteindelijk tot een moment van frustratie en ontgoocheling. Ik vluchtte naar mijn kamer maar kwam uiteindelijk tot inzicht. Ik besloot om het beste van mijn en de uitgeprobeerde systemen in elkaar te weven tot het fluïde leiderschap.”

Met trial and error kwam de Belgische onderzoeker aan TU Delft tot de leiderschapsstijl die hij vandaag aanwendt in zijn projecten. Het is een combinatie van cocreatie, met een beetje top-down en veel bottom-up. In zijn huidige projecten stelt hij vast dat deze stijl hem en zijn teams niet alleen enorm bevalt, maar dat deze ook tot knappe en verrassende resultaten leidt.

Geen plan en geen regels

In zijn SEADS-kunstprojecten trekt hij deze leiderschapsstijl het verst door. “In het Biomodd kunstproject starten we met een berg computerafval en een doos schroevendraaiers. Na mijn introductie van tien minuten nemen de deelnemers – die niets van kunst en computers hoeven te kennen – een schroevendraaier. Ze vijzen alles open en zoeken naar de werkende elementen. Vervolgens starten ze het bouwen.”

Noch Angelo Vermeulen, noch de groep maakt een plan. “We weten niet waar we gaan eindigen. Dag na dag bouwen we. Wat niet werkt, breken we weer af. Ik ben hierin een licht sturende leider. Mensen die te hard op de voorgrond komen, trek ik niet voor. Wel pols ik naar de mening van een stille kracht en haal ik iemand die wegduikt achter een haantje-de-voorste uit de schaduw. Zo ontstaat echte cocreatie waarin iedereen telt.”

Het resultaat zijn opmerkelijke kunstinstallaties van computers en planten, waarin computers de planten doen groeien met hun warmte. “Op het Biomodd computernetwerk draait telkens een multiplayer-game. Hoe meer er gespeeld wordt, hoe warmer de elektronische elementen worden en hoe sterker de planten groeien.”
Recent bouwden 150 mensen aan een Biomodd installatie in het Sint-Janshospitaal in Brugge, met restmaterialen van twintig jaar tentoonstellingen van de stad Brugge.

Diverse groep is slimmer

Ook zijn andere projecten en wetenschappelijk onderzoek zijn steevast een groepsgebeuren. Of Angelo Vermeulen nu een nieuw ruimteschip ontwikkelt uit een asteroïde of nadenkt over planten als voedsel voor Marsreizigers… zijn adagio is altijd hetzelfde: een diverse groep is sterker en slimmer dan de optelsom van de individuen.

“Cocreatie is niet samen een beetje creëren”, deelt hij zijn ervaring tijdens het Executive Forum. “Het is fundamenteler. Je creëert een cultuur die andere mensen toelaat om in jouw domein binnen te stappen. Je geeft ze de mogelijkheden om in te grijpen en aan te vullen. Dit resulteert in een enorme toegenomen intelligentie.”

6 tips voor geslaagd project

Om zo’n uniek projectverloop toch in goede banen te leiden, deelt Angelo zes tips:

1. Storytelling. Vertel niet even een verhaal om dan aan de slag te gaan. Nee, herhaal het en blijf het herhalen. Zo houd je de groep gefocust.
2. Seek out diversity. Stel de diversiteit bewust samen. Want omdat we worden aangetrokken tot mensen die op ons lijken, lukt het niet organisch. Beheer deze diverse groep omdat hij anders uit elkaar valt.
3. Start straightaway. Begin zonder veel praten. Een lange uitleg doet de kracht van cocreatie teniet.
4. Radical equality. Bewaar de gelijkheid actief. Stuur de groep. Geef stemmen die minder sterk zijn extra kansen en aandacht.
5. Culture of trust. Win het vertrouwen van en binnen de groep. Er mag geen angst zijn voor mislukking.
6. Fluid leadership. Stel je als faciliterend leider op ten dienste van het proces. Werk je in alle domeinen in zonder expert te worden. Als je alle talen spreekt, kan je overzicht houden en gemakkelijker sturen.