CFO’s, CHRO’s, CEO’s, … ervaren ‘the overview effect’ op het Executive Forum

Sinds COVID-19 door de wereld raast, zitten we meer dan ooit in videovergaderingen en crisismanagement. We spreken nauwelijks collega’s uit andere sectoren, focussen voortdurend op het eigen bedrijf en komen er nauwelijks aan toe even wat afstand te nemen. Het Executive Forum gaf daar voor een dag de mogelijkheid toe. De gasten genoten in het Kasteel van Brasschaat van fijn gezelschap, lekker eten en inspirerende keynotes.
10, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1… liftoff!

“Het was dringend nodig om de organisatie waarin ik werk eens vanop afstand te bekijken”, vertelde één van de zeventig executives die woensdag 17 november 2021 aanwezig waren op het Executive Forum. “Het event van vandaag bood me hiertoe de gelegenheid en de inspiratie… bovendien in connectie met andere C-levels.”

En dat was precies de opzet van de dag, vertelt Community manager Daphné Debaenst. “Het thema ‘the overview effect’ is een metafoor voor een conferentie als deze, waarop we ons even terugtrekken uit onze dagelijkse bezigheden en de zaken in perspectief plaatsen. Door wat afstand te nemen, proberen we weer verbondenheid te voelen met elkaar en met onze omgeving.”

“The overview effect gaat over de ervaring die astronauten beleven wanneer ze geïsoleerd in hun ruimtecapsule of in het ISS-ruimtestation naar de aarde kijken. Als blauwe planeet tolt die rond in een gitzwarte leegte, klein en kwetsbaar”, legt Philippe Schoonejans uit. De Belg die al sinds 1991 robotica-verantwoordelijke is voor de bemande ruimtevaart bij de Europese ruimtevaartorganisatie ESA introduceert het publiek in zijn behoorlijk complexe sector.

“Ooit werd het sturen van een raket naar de maan omschreven als een moeilijke uitdaging, in vergelijking met het eenvoudige ‘bakken van een cake’ en het uiterst complexe ‘opvoeden van een kind’. Hoewel ik niet ontken dat het opvoeden van een kind een huzarenstukje is, is een maanreis – en elke ruimtemissie – bijna ondoenbaar complex. Technisch is het een grote uitdaging omdat alle onderdelen door andere leveranciers uit allerlei landen gebouwd worden. Maar onderschat wordt hoeveel energie we moeten investeren om alle neuzen in dezelfde richting te krijgen. Ruimtevaartprojecten zijn internationale samenwerkingen waarin budgetten worden samengelegd. En elke financierder heeft wel zijn voorwaarden. Zo eisen lidstaten dat ze bijvoorbeeld een motor of een meetinstrument aanleveren. Deze moeten bij elkaar passen en zijn altijd te laat klaar.”

Philippe Schoonejans werkte de afgelopen dertig jaar onder meer aan het maken van een elf meter lange robotarm die in 2022 operationeel zal zijn bij het ISS. Zijn keynote was een les in geduld voor iedereen die projecten wil realiseren. “Tijd, doorzettingsvermogen en een gezamenlijk doel. Deze drie zijn onmisbaar”, deelt hij zijn tips en ervaringen ook in ons interview ‘Je moet ook lol hebben tijdens het uitwerken van een project’.

Beter zorgen voor kwetsbare aarde

Het besef dat de aarde klein en kwetsbaar is in het onmetelijke heelal loopt als een rode draad door het hele event. “Want als je doordrongen bent van de onwaarschijnlijkheid van dit alles, zouden we dan niet beter voor elkaar en de wereld zorgen?”, vraagt dichter, theatermaker en stadsastronaut Marjolijn van Heemstra het publiek.

Interessant is dat je niet naar de ruimte moet voor het overzichtseffect. Marjolijn van Heemstra zocht en vond het op onze eigen planeet. “De spirituele ervaring van astronauten met afstand tot de aarde creëert net een gevoel van nabijheid. Ze krijgen een innerlijke ervaring door naar buiten te kijken. Dat afstand een gevoel van nabijheid kan geven, vind ik opmerkelijk en waardevol in onze anderhalvemetersamenleving.”

Hoe je dit gevoel zelf oproept in een te drukke samenleving? “Kijk lang genoeg naar de sterren. Het zal je kalmte en geluk bezorgen. Het zal je helpen als je even het perspectief kwijt bent. Zo worden we allemaal astronauten op ruimteschip aarde.” Aandacht voor duurzaamheid hoort daar als vanzelf bij, net zoals het een prioriteit is voor elke astronaut die terugkeert uit de ruimte.

Elektrische auto is slechts deel van oplossing

De weg naar meer duurzaamheid ligt bezaaid met hindernissen. Mobiliteit is daar een grote van, beseft VUB-professor Cathy Macharis. Met haar team en studenten onderzoekt en test ze mobiliteitsoplossingen. “De groeiende wereldbevolking zorgt voor meer megasteden en meer mobiliteit tot in de stad. Om dit tegen 2050 klimaatneutraal te doen, moet de uitstoot verbonden aan mobiliteit met factor 8 naar beneden. Maar hoe?”

Als Cathy Macharis haar oplossing uiteenzet, wordt duidelijk dat de zelfrijdende elektrische auto niet dé oplossing is. “Tests tonen aan dat mensen zich net meer verplaatsen als ze een soort auto met privéchauffeur voor de deur hebben staan. Nee, we komen pas tot een oplossing als we deze wagens slim delen en combineren met verplaatsingen te voet, met de fiets en het openbaar vervoer. De overheid moet via investeringen, stadsherinrichting en slimme heffingen dit nieuwe pad stimuleren. Het moet voor ons gemakkelijker worden om de duurzame oplossing te kiezen.”

Belgische, onbekende toptechnologie

Als het van Umicore afhangt, heeft deze elektrische wagen een dak van zonnecellen én levert de materialenspecialist uit de Kempen daar het germanium voor. Welk materiaal zeg je? Germanium?

“Silicium kennen we allemaal van onze zonnecellen en van Silicon Valley”, zegt Tim Aerts, marketing manager bij Umicore. “Maar zonnepanelen voor de ruimte worden met germanium gemaakt, dankzij toptechnologie uit België. Dit materiaal is duurder dan silicium, maar weegt minder en is rendabeler. In de jaarlijkse race met zonnewagens eindigen alle germanium-wagens voor deze met silicium. Met imec ontwikkelden we een thin layer-technologie waardoor er minder materiaal nodig is voor dezelfde opbrengst. Wanneer we dit materiaal inwinnen via recyclage, verlagen we ook meteen onze CO2-uitstoot.” Deze recyclage-aanpak is een onmisbaar onderdeel in het plan van Umicore om tegen 2035 volledig CO2-neutraal te zijn.

Artificiële intelligentie geeft tijd

Veel gasten zakten ook naar het Kasteel van Brasschaat af om zich verder te informeren over artificiële intelligentie. “We gebruiken AI onder meer in ons interne opleidingsprogramma”, vertelt een aanwezige HR-directeur. “Omdat het behoorlijk goed functioneert, ben ik benieuwd om meer over AI te leren.”

Dat artificiële intelligentie een steeds grotere rol zal spelen in grote en kleine organisaties staat inderdaad in de sterren geschreven. “En daarbij moet je geen angst hebben dat AI het van de mens zal overnemen”, gelooft AI-adept en voormalig CTO van IBM Wouter Denayer. “Algoritmes kunnen getraind worden om één specifieke taak efficiënter en goedkoper uit te voeren. Het kan dus super nuttig zijn in een omgeving die te controleren is, zoals een fabriek, magazijn en administratieve software. Maar wij begrijpen ons eigen brein vandaag nog niet. Laat staan dat we het kunnen nabouwen met chips en software. Zie jij al een zelfrijdende auto door Brussel rijden tijdens de spits als er werken aan de gang zijn?”

Het komt er volgens Wouter Denayer op aan om de systemen in te zetten waar ze nut hebben én in combinatie met menselijke ervaring. “Een pakjesbezorger weet meer dan het routesysteem dat hem of haar de weg toont. De man of vrouw achter het stuur weet ook dat het pakje bij de buurman geleverd mag worden, maar dat daar een hond zit. Dan is de vraag: hoe gebruik ik die kennis in combinatie met de routeplanner? Om zo de kracht van mens en machine te bundelen.”

Vervolgens luidt de vraag hoe we de vrijgekomen tijd voor de mens zinvol invullen. Wouter Denayer – en veel deelnemers aan het Executive Forum – pleiten er alvast niet voor om die vol te plannen met taken en meetings. “Het is interessanter om mensen meer ademruimte te geven, meer denktijd. Dan ontstaat er vanzelf iets.”

Meer over de deugden en misverstanden rond AI lees je in dit interview met Wouter Denayer.: ‘De fundamentele vragen komen altijd terug’

Innovatie kan zonder plan

Hoe deze AI- en andere innovaties lopen, hoeft niet tot in de details worden uitgedacht. Innovatie mag ook ontstaan zonder plan, zonder dwingend leiderschap en zonder top-down-benadering. Dat leerde wetenschapper en kunstenaar Angelo Vermeulen uit zijn kunstprojecten en tijdens een testmissie voor de NASA op de Mauna Loa-vulkaan in Hawaï. “We deden met zes personen alsof we in langdurige isolatie op Mars leefden, in een capsule van elf meter doorsnede. Ik was de commandant.”

“Ik dacht na over welke soort leider ik zou zijn en besloot me te focussen op de cohesie en het functioneren van het team. Hieruit zou als vanzelf productiviteit volgen. Ik suggereerde een paar regels, onder meer over een snelle ochtend- en avondmeeting en over tijd samen doorbrengen in plaats van alleen op je kamer.”

“Maar na een tijdje ontstond er discussie over mijn regels. Daarop stelde ik voor om mijn leiderschap beurtelings af te staan aan een ander teamlid. Sommigen vonden het verrijkend om mijn leiderschapstaken over te nemen en zo te zien wat ik al die tijd al had doorgemaakt. Anderen introduceerden hun eigen systeem en merkten op dat het zonder regels veel beter werkte. De kritiek op mijn leiderschap leidde uiteindelijk tot een moment van frustratie en ontgoocheling. Ik vluchtte naar mijn kamer, heel boos. Maar dankzij een van mijn teamleden kwam ik tot inzicht. Ik besloot om het beste van mijn en de uitgeprobeerde systemen in elkaar te weven tot het faciliterend leiderschap.”

Met trial and error kwam Angelo Vermeulen tot zijn combinatie van co-creatie, met top-down en bottom-up. Het werkte! En dat deze leiderschapsstijl de aanwezigen van het Executive Forum inspireerde voor hun stijl, hoorden we tijdens de geanimeerde gesprekken achteraf.

“Het doet zo’n deugd om elkaar weer te zien en ervaringen uit te wisselen. Zo’n event met waardevolle inzichten en aanwezigen geeft me echt weer moed om er morgen in mijn bedrijf tegenaan te gaan”, klonk het bij één van de aanwezige CFO’s.

Oplossing voor je stress

Als extraatje namen velen een nieuwe ervaring mee naar huis: meditatie. “Sommige organisatoren vragen me een keynote te doen zonder het woord ‘meditatie’ uit te spreken. Het roept blijkbaar weerstand op”, vertelt Karin Laverge, voormalig CFO bij Groep Zorg H. Familie.

Van de weerstand is niets te merken als Karin Laverge iedereen in de zaal aanzet om met de ogen dicht rustig in en uit te ademen. “Zie je, je hebt niet meer gedacht aan de irritatie waar je net nog mee zat, omdat je je concentreerde op je ademhaling.”

Moeilijker hoeft meditatie niet te zijn. “Het is een manier om je brein te trainen om meer in het hier en nu te zijn. Er is namelijk geen moment zo waardevol als het huidige moment. En het levert je nog heel wat op: minder stress, meer empathie, focus, zelfkennis, creativiteit, betere connecties in je brein… Dat vertelden ook de CEO’s die ik interviewde voor mijn boek ‘Word CEO van je brein’. ”

De ervaring maakte bij sommige gasten in één klap een einde aan veel vooroordelen rond meditatie. “Je hebt een van de meest rationele kikkers bewogen tot mediteren”, reageerde een CFO. “Dat neem ik mee naar de volgende ondernemingsraad.”

Wilt u op de hoogte blijven onze toekomstige conferenties? Schrijf u dan in op onze nieuwsbrief via de rechterkolom op deze website.