‘Ik zie de leider van de toekomst in de kleuren van een regenboog’

Wat betekent autoriteit vandaag in het bedrijfsleven? Is het de macht om beslissingen door te drukken, of het vermogen om mensen te inspireren? Charlotte Castelein, CEO van Bakker & Partners, gaat erop in, gebaseerd op gesprekken met leiders van uiteenlopende bedrijven, maar ook op haar eigen ervaring aan het roer van een kmo.

Het dagthema van het Executive Forum dit jaar is ‘The color of authority’.
Bestaat er zoiets als ‘de kleur van autoriteit’ in het bedrijfsleven?

Charlotte: “Ik vind van wel, al is de kleur geëvolueerd met de tijdsgeest. Vroeger zou ik autoriteit omschrijven als donkerblauw: formeel, top-down en hiërarchisch. Het was gekoppeld aan titels, macht en een zekere afstandelijkheid.
Vandaag is autoriteit minder verbonden met een titel en meer met vertrouwen, geloofwaardigheid, en de mate waarin de persoon kan inspireren. Vandaag is er niet één kleur, maar alle kleuren van de regenboog.
Uit onderzoek van Harvard blijkt er een onderscheid tussen earned authority – het gezag dat men zelf heeft verdiend – en assigned authority – gezag dat je is toegewezen door een titel. Vandaag zien we dat earned authority veel krachtiger en duurzamer is.
Vroeger had de persoon met autoriteit een monopolie op kennis. Vandaag hebben mensen meer toegang tot informatie en kennis, en hechten ze minder belang aan titels. Je moet je gezag echt verdienen.”

Op welke manieren uit autoriteit zich binnen bedrijven?

Charlotte: “Ik onderscheid drie vormen van autoriteit:

• Inhoudelijke autoriteit: gebaseerd op diepgaande kennis en expertise;
• Relationele autoriteit: hoe je met anderen omgaat, en daarbij vertrouwen en verbinding opbouwt;
• Contextuele autoriteit: het vermogen om een kader te scheppen en richting te geven. Zeker in complexe of onzekere situaties zoals we die vandaag kennen, is er meer dan ooit nood aan sterk leiderschap om die richting te kunnen geven.

Uit mijn eigen ervaring als CEO van een kmo denk ik dat congruentie belangrijk is: zeggen wat je doet, en doen wat je zegt. Ik zie ook dat de kleine dingen een groot verschil maken: aanwezig zijn als het moeilijk wordt, orde scheppen in de chaos, en authentiek durven toegeven dat je het zelf even niet weet.”

Met welke valkuilen rond autoriteit moeten leidinggevenden rekening houden?

Charlotte: “Een eerste valkuil die ik vaak zie, is micromanagement. Veel leiders verwarren autoriteit met controle. Vooral in omgevingen met scherpe deadlines en hoge druk. Wanneer er te veel nadruk komt op targets en cijfers, schieten ze vaak in die controlerende reflex. Maar net dát ondermijnt hun autoriteit.”

“Een tweede valkuil is dat leiders, eens ze een titel of positie bereikt hebben, niet meer investeren in hun zichtbaarheid. Ze communiceren minder of werken minder aan verbinding, en worden zowat onzichtbaar.

Zelf vind ik het moeilijk om de juiste balans te vinden tussen nabijheid en daadkracht. Enerzijds wil je dicht genoeg staan bij de mensen en empathisch zijn. Anderzijds moet je knopen kunnen doorhakken, soms harde beslissingen nemen, en wat afstand bewaren. Zeker in een kmo waar collega’s bijna vrienden zijn, is dat een evenwichtsoefening.”

Hoe voorkom je dat autoriteit geassocieerd wordt met toxisch leiderschap?
Charlotte: “Het verschil zit in de manier waarop je met mensen omgaat. Als je autoriteit uitoefent zonder aandacht voor de mensen rond jou, loop je het risico dat je stijl als afstandelijk of controlerend wordt ervaren.”

“Toxisch leiderschap herken je aan de manier van communiceren: intimiderend, eenrichtingsverkeer en zonder ruimte voor dialoog. Maar gezag bouw je net op door open te staan voor feedback, transparant te communiceren en een omgeving te creëren waarin mensen zich veilig voelen om hun mening te geven of fouten te maken.
Mensgerichtheid, empathie en transparantie zorgen voor verbinding en vertrouwen op de werkvloer. Zo creëer je gezag dat werkt.”

Wat verwachten uw klanten vandaag van leiders op het vlak van autoriteit?

Charlotte: “Vroeger zocht men vaak ofwel een mensgerichte, ofwel een taakgerichte leider. De focus lag op één van de twee. Vandaag zoekt men wendbare leiders die zichzelf continu kunnen bijsturen en aanpassen aan veranderende omstandigheden.
Mensen hebben richting nodig, waardoor visie, daadkracht en vertrouwen belangrijk zijn. Ook flexibiliteit om zich aan te passen aan verschillende personen en veranderende omstandigheden is onontbeerlijk. Men zoekt leiders die hun teams inspireren en meekrijgen, die rustig blijven als het moeilijk wordt.”

“Er is veel aandacht voor retentie, dus zoekt men leiders die mensen aan boord kunnen houden. Vroeger zei men vaak: ‘als de leider inzet op resultaten, dan volgen de mensen wel’. Vandaag geldt het omgekeerde: als de leider goed zorgt voor zijn mensen, volgen de resultaten vanzelf.”

Hoe bouw je als leider geloofwaardige autoriteit op?

Charlotte: “Voor mij zijn er daartoe drie sleutels:

• Consistentie: mensen moeten weten waarvoor je staat, zonder verrassingen, dubbele agenda’s of politieke spelletjes;
• Competentie: je vakkennis en je vermogen om goede beslissingen te nemen;
• Connectie: écht luisteren en aanwezig zijn.

Voor mij persoonlijk is open en empathisch communiceren een belangrijke voorwaarde voor autoriteit. Als mensen voelen dat je oprecht bent – ook al gaat het over moeilijke onderwerpen -, dan krijg je hen mee.”

Kijken verschillende generaties in het bedrijfsleven anders naar autoriteit?
Charlotte: “Ik zie dat Gen X en de babyboomers gewoon zijn om in een sterke hiërarchie te werken. Daardoor hechten ze soms meer belang aan ervaring en functietitels. Voor hen staat autoriteit nog vaak bovenaan de ladder.
Jongere generaties, zoals de millennials, streven meer naar earned authority. Ze vinden hiërarchie minder belangrijk.”

“Toch vind ik dat de generatieverschillen soms wat overroepen worden. Alles hangt eigenlijk af van de persoon. Als leider is het belangrijk om je in te leven in de verschillende tijdsgeesten en zo ook de insteek van de verschillende generaties beter te begrijpen. Men denkt bovendien soms te snel dat jonge mensen geen respect hebben voor autoriteit, dat klopt volgens mij niet. Ze kijken er gewoon anders naar.”

Wordt ChatGPT de nieuwe autoriteit en de meest betrouwbare collega?

Charlotte: “Absoluut niet! Begrijp me niet verkeerd: ik vind het een fantastische tool, en ik gebruik het dagelijks, maar het blijft een tool. Ik zie het als een snelle en handige assistent. Maar het is zeker geen autoriteit.
Een echte collega is een mens die ‘nee’ kan zeggen en verantwoordelijkheid neemt op basis van een moreel kompas. De autoriteit ligt bij de mens zelf.

De uitdaging voor leiders is om AI slim en bewust in te zetten, terwijl ze kritisch omgaan met de output. AI mag niet gezien worden als een autoriteit die menselijke verantwoordelijkheid kan overnemen.”

Hoe heeft u zelf autoriteit ontwikkeld doorheen uw carrière?

Charlotte: “In het begin van mijn carrière dacht ik dat alles vooral ging om presteren en veel weten. Maar dat is veranderd doorheen de jaren. Ik heb het inzicht verworven dat ik niet altijd alles zelf moet oplossen. Ik zorg er vooral voor dat ik aanwezig en aanspreekbaar ben. Als CEO kom je vaak in situaties terecht waarvoor geen draaiboek bestaat en je moet improviseren, aanvoelen en tegelijk richting blijven geven. Ik ben eerlijk, ik stel veel vragen, ik betrek de mensen. Mensen appreciëren dat veel meer dan perfectie.”

Welke leiders hebben uw visie op autoriteit beïnvloed en waarom?

Charlotte: “Ik zou veel ronkende namen kunnen noemen uit alles waarover ik lees of hoor. Maar voor mij gaat het niet over die namen maar eerder over de mensen in mijn omgeving die mij feedback gegeven hebben over mijn rol of mijn specifieke situatie. Ik denk hierbij aan vroegere leidinggevenden, mijn collega’s, collega-ondernemers, …”

“Ik denk ook dat je autoriteit ‘kweekt’ in een proces naar meer maturiteit. Ik heb nu een totaal ander gezag dan toen ik 25 was. Ik bedoel daarmee niet dat jonge mensen geen autoriteit kunnen hebben. Maar ik heb zelf ervaren dat je autoriteit kan opbouwen door een paar metertjes gelopen te hebben.”

Wat is volgens u de nieuwe kleur van de leider met autoriteit?

Charlotte: “Ik zie de leider van de toekomst in de kleuren van een regenboog, omdat hij of zij zich continu zal moeten kunnen aanpassen aan nieuwe situaties en veranderende omstandigheden. De ene dag vraagt om deze kleur, de andere dag om een andere. De leider van morgen zal heel wat verschillende facetten moeten kunnen omarmen.”

Bakker & Partners is sponsor van het Executive Forum 2025.