‘Hoe maakbaar willen we onszelf en onze werknemers maken?’

Hoe maakbaar is de mens? En hoe maakbaar willen we die maken? Hetty Helsmoortel, moleculair biologe en auteur van het boek ‘De Geknipte Genen’ laat ons nadenken over de gevolgen van CRISPR, een techniek waarmee we DNA kunnen aanpassen. Is de toekomst aan werknemers die slechts vier uur slaap nodig hebben, over het hoogste IQ beschikken en gezond blijven tot hun 130ste? Alles begint bij weten, begrijpen en nadenken. Het is, met andere woorden, ook aan u.

Als Hetty Helsmoortel opnieuw zou mogen beginnen, zou ze astrofysica studeren in plaats van moleculaire biologie. Hoe dieper ze in cellen, moleculen, DNA en nucleotiden duikt, hoe groter ook haar nieuwsgierigheid naar de ruimte en wat de mensheid er de komende jaren zal ontdekken.
Sinds ESA (European Space Agency) in februari van dit jaar een oproep deed voor nieuwe kandidaat-astronauten, is er een kans om beide te combineren. Hetty past precies in het profiel waar ESA naar op zoek is: wetenschapper met relevante expertise, werkpaard, sterke communicatie- en pr-skills, én onder de vijftig jaar.

De aankondiging dat ze zich kandidaat zou stellen, deed Hetty in de Nerdland podcast, een maandelijkse talkshow over wetenschap, onder de auspiciën van Lieven Scheire. Helsmoortel kan dan ook heerlijk helder vertellen over de wondere wereld van biologie, fysica en chemie. Ze doet dat, behalve voor Nerdland, ook vaak op de VRT en andere nieuwsmedia. En in boeken zoals ‘De Geknipte Genen’ en het eerste en tweede ‘Doeboek voor kleine nerds’. Of ook tijdens het wetenschapsfestival Sound of Science, dat ze al twee keer organiseerde. Of nog in haar nieuwe theatershow Missie 2021, over de wetenschappelijke inzichten die de wereld rijker werd dit jaar, en waarom we die moeten onthouden.

Rode draad doorheen alle projecten: zoveel mogelijk mensen informeren over wetenschap, en hen zo inspireren dat ze mee kunnen gaan nadenken over de toekomst van de mensheid.

Vanwaar die gedrevenheid?

Hetty Helsmoortel: “Aan de ene kant combineer ik momenteel twee passies: wetenschap en verhalen vertellen. Aan de andere kant is het ook echt een missie: ik wil dat meer mensen, ook al is het maar één procent van de bevolking, beter snappen hoe wetenschap werkt en wat er allemaal op ons afkomt.”

En dat is belangrijk omdat?

Hetty Helsmoortel: “Omdat er heel veel op ons afkomt in de komende 80 jaar, van ruimtereizen tot artificiële intelligentie, en dat we het niet aan professoren en vertegenwoordigers van farmabedrijven mogen overlaten om te beslissen wat we daarmee gaan doen. CRISPR is bijvoorbeeld de uitvinding van de eeuw. Het is een revolutionaire techniek om snel, precies en goedkoop veranderingen aan te brengen in het DNA van om het even welk organisme. Dat betekent dat we aan de genen van planten, dieren én mensen kunnen morrelen. Wat gaan we daarmee doen?”

Wat zouden we daarmee moeten doen?

Hetty Helsmoortel: “Dat is dé vraag die ik aan zoveel mogelijk mensen wil stellen. Want het is een heel complex gegeven. Je zou kunnen stellen dat we heel wat erfelijke aandoeningen de wereld kunnen uit helpen, maar waar stoppen we? Gaan we embryo’s verbeteren zodat ze beter gewapend zijn tegen de uitdagingen van de toekomst? En hoe zou je dat dan precies gaan doen? Moeten we verlegenheid wegknippen en vervangen door extravertheid, omdat dat nu eenmaal betere carrièrekansen biedt? En wat als volwassenen in de toekomst maar vier uur slaap nodig hebben, zodat ze meer uren kunnen werken? Voeren we standaard DNA voor een hoger IQ in, zodat mensen naast AI kunnen standhouden? Het is nu nog veraf, want we zijn nog volop aan het bijleren over de werking van DNA. En toch is het belangrijk om er als samenleving over na te denken.”

Kritisch denken en anti-vaxx

De eerste reflex blijkt vooral weerstand en wantrouwen te zijn, afgaand op het aantal mensen dat zich vragen stelt bij de vaccins tegen COVID-19?

Hetty Helsmoortel: “Dat heeft absoluut te maken met de manier waarop we over wetenschap communiceren. Het is nog al te vaak een black box. Het grote publiek krijgt af en toe via het nieuws te horen “voilà, er is een wetenschappelijke doorbraak”. Dat registreer je als kijker, maar je weet daarmee niet hoeveel werk erin gestoken is, hoe het proces verlopen is, de mensen die eraan hebben gewerkt. Waarom zouden mensen daar dan vertrouwen in hebben? Pas als je regelmatig geïnformeerd wordt, kan je begrijpen en kritisch beginnen nadenken.

Denken mensen niet juist erg kritisch?

Hetty Helsmoortel: “Iedereen heeft uiteraard het recht op vrije mening, en ik ben niet tegen dingen in vraag stellen. De voorwaarde is dat het op een wetenschappelijk onderbouwde manier gebeurt. En dat is vandaag niet voldoende het geval. Daardoor krijgen we ook zo’n dingen als anti-vaxx en anti-5G. Ik zou de wetenschappelijke geletterdheid naar omhoog willen krijgen.

Dat klinkt misschien ook meteen weer elitair?

Hetty Helsmoortel: “Ik bedoel het niet zo. Ook heel veel mensen met uitstekende diploma’s en een helder brein laten zich vangen door complottheorieën. Ze informeren zich bijvoorbeeld wel goed, maar laten zich leiden door verkeerde online bronnen die heel geloofwaardig lijken (maar het niet zijn). Er is een heel goed boek, ‘Waarom iedereen altijd gelijk heeft’ van filosoof Ruben Mersch, dat stelt dat je voor alles wat je buikgevoel je vertelt, je wel een bewijs kan vinden. Dat brengt ons weer naar heldere wetenschapscommunicatie: kennisinstellingen moeten meer en beter gaan communiceren over hun onderzoek, op een manier die mensen kunnen begrijpen.”

CFO’s en wetenschap

Het is iets wat CFO’s wel zullen herkennen: ook zij moeten heel technische processen en cijfers zien te vertalen naar andere delen van het bedrijf die er minder mee bezig zijn?

Hetty Helsmoortel: “Dat klopt ja, er zijn heel wat raakvlakken. Een andere analogie is dat, net zoals departementen binnen bedrijven, binnen de wetenschap alles heel versnipperd geraakt is. Daardoor zitten de experts vaak samen in een bubbel, en communiceren ze vooral met elkaar. Geen buitenstaander die er iets van begrijpt. Dus het gaat erom om verbindingen te leggen, om profielen te zoeken die én het technische snappen, én dat kunnen vertalen naar de buitenwereld.”

Is er een gouden tip om iets heel technisch vatbaar te maken voor de buitenwereld?

Hetty Helsmoortel: “Vooral niets opdringen, of vanuit de ivoren toren spreken. Ik geloof dat we juist het menselijke aspect van wetenschap moeten laten zien. Hoe chaotisch het pad naar een nieuwe uitvinding kan zijn, of hoe bij wetenschap ook bijgeloof komt kijken. Wist je bijvoorbeeld dat ze bij NASA voor elke launch een zakje noten eten. Lucky peanuts, heten ze nu officieel. Alleen maar omdat ze in 1964 een geslaagde missie hadden nadat een teamlid nootjes had uitgedeeld. Met zo’n verhalen neem je mensen mee op pad, en bouw je meer vertrouwen op. En bovenal: laten zien hoe leuk het is. Dat doen we met Nerdland bijvoorbeeld, waar heel veel jongeren naar luisteren, en ik werk ook aan een boek over koken. Koken ligt iedereen nauw aan het hart, en er zit heel veel wetenschap achter. Bijvoorbeeld: waarom mislukt je eerste pannenkoek altijd? Het zijn allemaal manieren om andere ingangen te vinden, om mensen te inspireren.”

Hetty Helsmoortel was een van de keynote speakers tijdens de C-WEEK, onze digitale voorjaarsconferentie. Tijdens de kick-off bracht ze een stand van zaken m.b.t. het knippen in DNA en de ethische vragen die dit oproept.